Muzeum Kolejnictwa na Dolnym Śląsku serdecznie zaprasza na Galę z okazji 20-lecia swojej działalności. To doskonała okazja, aby spotkać się, porozmawiać o naszej wspólnej pasji i podsumować dotychczasowe osiągnięcia. Czekamy na Państwa w Muzeum, aby wspólnie celebrować ten wyjątkowy jubileusz!
Na przestrzeni lat, historia kolejnictwa na Dolnym Śląsku stanowiła nieodłączny element rozwoju gospodarczego i społecznego regionu. Od pierwszych inwestycji kolejowych w XIX wieku, przez dynamiczny rozwój przemysłu maszynowego, aż po współczesne inicjatywy związane z ochroną zabytków i ponownym wykorzystaniem historycznych linii kolejowych – Dolny Śląsk jest żywym świadectwem, jak infrastruktura kolejowa może wpływać na rozwój i kształtowanie się lokalnych społeczności.
Zachowanie dziedzictwa kolejowego jest dziś nie tylko obowiązkiem, ale i szansą na rewitalizację zapomnianych przestrzeni, przywracanie ich dawnej świetności oraz wykorzystanie w celach turystycznych i edukacyjnych. Dbałość o takie obiekty jak dworce kolejowe, mosty, tunele oraz zabytkowy tabor kolejowy jest kluczowym elementem działań na rzecz ochrony kultury i tradycji tego regionu.
Chronimy zabytki kolejnictwa na Dolnym Śląsku
Piotr Gerber
Rozwój gospodarczy na Dolnym Śląsku rozpoczął się w pierwszej połowie XIX wieku od wprowadzenia przemysłowych technologii w miejsce rzemiosła opartego na pracy ręcznej. Przemysł wpłynął na rozwój lokalnych społeczności, spowodował wzrost liczby mieszkańców regionu oraz poprawił warunki życia. Do dziś na Dolnym Śląsku mamy największą w Polsce ilość zabytków architektury, w tym pałaców, budynków użyteczności publicznej, obiektów sakralnych, edukacji czy szpitali. Ważnym źródłem sukcesu rozwoju Dolnego Śląska było powstanie kolejnictwa. Kolej wkroczyła do Wrocławia już w dwanaście lat po uruchomieniu pierwszej, praktycznie wykorzystywanej, linii kolejowej w Anglii. Inicjatywę w budowy pierwszej linii kolejowej na Śląsku podjęli wrocławscy przemysłowcy i bankierzy. W 1840 roku powstała spółka pod nazwą Towarzystwo Kolei Górnośląskiej. Rozpoczęto prace przy budowie pierwszego odcinka z Wrocławia do Oławy, który otwarto w maju 1842 roku, dając początek szybkiemu budownictwu kolejowych połączeń na Śląsku.
W końcu lat czterdziestych, Wrocław jako stolica Dolnego Śląska, stał się ważnym węzłem komunikacji kolejowej, na terenie którego łączyły się kierunki do Berlina, na Górny Śląsk, do Świebodzic, od 1853 do Wałbrzycha , a od 1856 roku do Poznania.
Tak poważne inwestycje kolejowe spowodowały ożywienie w gospodarce regionu. Duże zapotrzebowanie na tabor kolejowy, a także na wyposażenie linii kolejowych, spowodowało dynamiczny rozwój zakładów produkujących na rzecz kolei. Przemysł maszynowy urósł do jednego z najważniejszych na Dolnym Śląsku. Od lat czterdziestych XIX wieku rozpoczął się dynamiczny rozwój produkcji wagonów kolejowych, a z czasem lokomotyw parowych. Z końcem XIX wieku Dolny Śląsk stał się ważnym producentem na rzecz kolei w tej części Europy. Pierwszy dworzec kolejowy we Wrocławiu powstał przy ulicy Małachowskiego w 1842 roku. Sukces ekonomiczny umożliwił budowę Dworca Głównego, który został otwarty w 1855 roku.
Kolejne lata XIX i początku XX wieku to dalszy dynamiczny rozwój kolejnictwa i różnych dziedzin przemysłu produkujących na rzecz kolei. Budowa następnych połączeń kolejowych doprowadziła kolej do niemal każdej większej miejscowości na Dolnym Śląsku. Kolej stała się najważniejszym czynnikiem rozwoju gospodarczego regionu.
Zmiany polityczno-gospodarcze w końcu XX wieku, a także wprowadzenie nowych technologii, doprowadziło do likwidacji wielu historycznych gałęzi gospodarki na Dolnym Śląsku. Dzisiaj coraz trudniej znaleźć w krajobrazie miast sylwety szybów kopalnianych, chłodni kominowych czy ceglanych kominów dawnych kotłowni. Zmiany gospodarcze spowodowały również likwidację wielu lokalnych linii kolejowych, a także związanej z nimi infrastruktury. Sieć kolejowa, synonim nowoczesności regionu, stała się bogatym, ale nikomu niepotrzebnym dziedzictwem minionej epoki industrializacji.
Szansą dla dolnośląskiej infrastruktury kolejowej jest realizowany pod hasłami ekologii powrót do lepszego wykorzystania transportu kolejowego. Prowadzonym modernizacjom głównych połączeń kolejowych towarzyszy rosnące zainteresowanie dziedzictwem przemysłowym Śląska. Rozwój turystyki kolejowej i przemysłowej pozwolą na planowanie ponownego wykorzystania historycznych połączeń kolejowych już nie do celów przemysłowych, ale do tworzenia atrakcyjnych sieci komunikacji lokalnej oraz połączeń przeznaczonych dla rosnącego ruchu turystycznego.
Obecna modernizacja wybranych linii kolejowych na Dolnym Śląsku przyczyniła się do konserwacji zabytkowych budynków kolejowych. Dziś wizytówką Wrocławia jest powstały w 1855 roku Dworzec Główny, wyremontowany w 2002 roku. Zachowany i przywrócony do użytkowania został dworzec w Świebodzicach, w Dzierżoniowie, Wałbrzychu. W trakcie remontów jest kilka kolejnych dworców. Blisko ukończenia są prace przy dworcu Wałbrzych Główny. Nadal na decyzje o przetrwaniu czeka szereg zabytkowych obiektów dworcowych. W bardzo złym stanie jest najstarszy dolnośląski dworzec przy ulicy Małachowskiego we Wrocławiu. Bliski zawalenia jest jeden z najstarszych dworców położony w Jaworzynie Śląskiej na linii z Wrocławia do Wałbrzycha. Zagrożonych jest wiele małych dworców na lokalnych liniach Dolnego Śląska. Zapomnianymi zabytkami techniki są obiekty infrastruktury kolejowej. Szereg mostów i wiaduktów, a także tuneli kolejowych wymaga pilnych prac aby je zachować. Tunele kolejowe na trasie z Wałbrzycha do Kłodzka wymagają
konserwacji, a są to wybitne konstrukcje inżynierskie dokumentujące postęp w budowie przepraw kolejowych. Zachowany przed zniszczeniem, stalowy kratownicowy most na linii z Lwówka Śląskiego do Jeleniej Góry w Pilichowicach, zbudowany jako element wielkiej inwestycji hydrotechnicznej z początki XX wieku mającej zabezpieczyć tereny rolnicze w dolinie rzeki Bóbr tylko dzięki społecznemu wsparciu oraz działań Dolnośląskiego Konserwatora Zabytków uniknął zniszczeniu z powodu planowanej realizacji filmowej. Wsparcia potrzebuje wiele z zabytków kolejowych, od tych spektakularnych jak dworce kolejowe, do tych mniej dostrzeganych, jak sieci torowisk i urządzeń obsługujących ruch kolejowy, po budowle związane z obsługą pociągów prowadzonych lokomotywami parowymi.
Kolejowe wieże ciśnień, zbiorniki wody, nalewaki, obsługujące kiedyś parowe lokomotywy są już rzadkością na Dolnym Śląsku. W Europejskim Roku Kolei ustanowionym przez Parlament Europejski, inicjatywom na rzecz przywrócenia znaczenia transportu kolejowego powinny towarzyszyć działania na rzecz ochrony dziedzictwa kolejowego.
Wiedza o historii kolejnictwa na Dolnym Śląsku przekazywana jest dzięki zabytkowym obiektom. Ich zachowanie powinno być częścią planu modernizacji i rozbudowy transportu kolejowego. Wsparcia wymagają też działania na rzecz zachowania i przywracania do ruch zabytkowego taboru. Uruchamianie nieczynnych historycznych linii kolejowych ponownie przyczyni się do aktywizacji gospodarczej i wpłynie na wzrost atrakcyjności poszczególnych miejscowości. Historyczna kolej wzorem innych krajów stać się może ważnym czynnikiem rozwoju turystyki.